Sztuczna inteligencja tworzy – kto ma do niej prawa? - gebauergroup.pl

Sztuczna inteligencja tworzy – kto ma do niej prawa?

17 min czytania

27.08.2024

Sztuczna inteligencja (AI) zyskała na znaczeniu w tworzeniu treści artystycznych, literackich oraz użytkowych, co stawia przed prawem autorskim nowe wyzwania. Główne pytanie, które pojawia się w tym kontekście, dotyczy tego, kto jest właścicielem praw autorskich do dzieł stworzonych przez AI. Kwestia ta wymaga analizy nie tylko obowiązujących przepisów prawnych, ale również orzecznictwa i stanowisk doktryny prawnej.

Definicja twórczości w kontekście prawa autorskiego

Zgodnie z przepisem art. 1 ust. 1 ustawy o prawie autorskim i prawach pokrewnych:

„[…] Przedmiotem prawa autorskiego jest każdy przejaw działalności twórczej o indywidualnym charakterze, ustalony w jakiejkolwiek postaci, niezależnie od wartości, przeznaczenia i sposobu wyrażenia (utwór)”.

Z kolei w art. 1 ust. 2 ustawy o prawie autorskim i prawach pokrewnych znajduje się przykładowy katalog utworów, wśród których ustawodawca wyróżnia utwory:

wyrażone słowem, symbolami matematycznymi, znakami graficznymi (literackie, publicystyczne, naukowe, kartograficzne oraz programy komputerowe),
plastyczne,
fotograficzne,
lutnicze,
wzornictwa przemysłowego,
architektoniczne, architektoniczno-urbanistyczne i urbanistyczne,
muzyczne i słowno-muzyczne,
sceniczne, sceniczno-muzyczne, choreograficzne i pantomimiczne,
audiowizualne (w tym filmowe).

Z przedstawionych wyżej przepisów jasno wynika, że utworem jest każda twórcza działalność o unikalnym charakterze, wyrażona w dowolnej formie, niezależnie od jej wartości, celu czy sposobu przedstawienia. Dodatkowo, ochrona prawna przysługuje utworowi od momentu jego stworzenia, nawet jeśli jest on nieukończony, i to bez konieczności spełnienia jakichkolwiek formalności.

Zgodnie z polskim prawem autorskim, twórczość musi być działalnością człowieka, aby mogła być objęta ochroną. Oznacza to, że dzieła stworzone przez AI nie mogą być uznane za utwory chronione prawem autorskim, ponieważ nie spełniają one podstawowego kryterium autorstwa człowieka. Jednakże, gdy człowiek odgrywa kluczową rolę w procesie tworzenia, na przykład projektując algorytm lub znacząco wpływając na końcowy efekt, może on ubiegać się o prawa autorskie.

Kto ma prawo do twórczości AI?

Zgodnie z polskim prawem, utwory generowane przez sztuczną inteligencję (AI) nie są chronione przez prawo autorskie, co znajduje odzwierciedlenie w przepisach obowiązujących w wielu innych krajach. Choć sama AI nie może być uznana za autora, proces tworzenia nowych dzieł przez AI może prowadzić do naruszeń praw autorskich, ponieważ AI opiera swoje działanie na bazie danych zawierającej istniejące już dzieła.

Na przykład, jeśli AI generuje obraz na podstawie skanów lub zdjęć dzieł stworzonych przez ludzi, istnieje ryzyko, że nowe dzieło może naruszać prawa autorskie do oryginalnych utworów. AI, naśladując style i techniki zawarte w danych wejściowych, tworzy nowe dzieła, które mogą być kompilacją tych wcześniej istniejących. Podobne problemy pojawiają się przy tworzeniu innych typów utworów, takich jak muzyka, teksty literackie, scenariusze filmowe, czy programy telewizyjne.

Choć program komputerowy, który posiada funkcje sztucznej inteligencji, jest chroniony przez prawo autorskie, utwory stworzone przez AI za pomocą tego programu nie są objęte taką ochroną. Dotyczy to zarówno procesu treningu AI, jak i końcowego dzieła. Prawo autorskie w Polsce chroni wyłącznie utwory stworzone przez człowieka, co oznacza, że dzieła stworzone przez AI są traktowane na podobnych zasadach, co wytwory sił natury lub działalność zwierząt.

To podejście do ochrony praw autorskich podkreśla kluczową różnicę między dziełami tworzonymi przez ludzi a tymi generowanymi przez maszyny. W miarę jak technologia AI rozwija się i staje się coraz bardziej zaawansowana, wyzwania związane z prawami autorskimi i ochroną własności intelektualnej będą wymagały dalszej analizy i ewentualnych zmian w obowiązujących przepisach prawnych.

Kto jest autorem dzieła stworzonego przez AI: AI czy osoba fizyczna?

Z perspektywy praw autorskich największy problem pojawia się w chwili, gdy próbujemy przypisać autorstwo dzieła wygenerowanego przez AI osobie, która korzysta z technologii wykorzystującej sztuczną inteligencję. Jak już wspomniano wcześniej twórcą może być jedynie osoba fizyczna, co wyklucza autorstwo AI. Teoretycznie mogłoby się wydawać, że taka osoba może być uznana za autora zgodnie z prawem. Z praktycznego punktu widzenia, dzieło AI nie spełnia kryteriów utworu w rozumieniu prawa autorskiego. W związku z tym osoba, która uruchamia AI, nie może być uznana za podmiot praw i obowiązków wynikających z prawa autorskiego. Wobec powyższego, na ten moment utwory stworzone przez AI mogą być swobodnie udostępniane i kopiowane bez obawy o naruszenie praw autorskich, ponieważ nie podlegają one ochronie prawnej.

W 2022 roku amerykański Urząd ds. Praw Autorskich (US Copyright Office) odmówił rejestracji praw autorskich do obrazu stworzonego przez sztuczną inteligencję (Midjourney) z powodu braku ludzkiego autora. Argumentacja wnioskodawcy, że AI powinna być traktowana na równi z osobami prawnymi w kwestii praw autorskich, została odrzucona. Decyzja ta podkreśla, że prawo autorskie chroni wyłącznie dzieła stworzone przez ludzi, a AI nie posiada zdolności prawnej do bycia autorem.

Decyzje takie pokazują, że mimo zaawansowania technologii, obecne regulacje prawne nie uznają AI za podmiot zdolny do tworzenia utworów, które mogłyby być chronione prawem autorskim. Jest to zgodne z tradycyjnym podejściem, które przypisuje twórczość wyłącznie ludziom, co oznacza, że dzieła wygenerowane przez AI mogą być rozpowszechniane i kopiowane bez naruszania praw autorskich, ponieważ nie są chronione w ramach tych praw.

Istnieją różne poglądy na temat możliwości przypisania zdolności twórczej sztucznej inteligencji (AI) w kontekście prawa autorskiego. W artykule autorstwa Pawła Księżaka i Sylwii Wojtczak, zatytułowanym „Prawo autorskie wobec sztucznej inteligencji (próba alternatywnego spojrzenia)” z 2021 roku, autorzy poruszają kwestię, czy AI, ze względu na swoje zdolności kognitywne, mogłaby być uznana za twórcę w rozumieniu prawa autorskiego. Ich argumentacja koncentruje się na możliwości uznania AI za podmiot zdolny do tworzenia oryginalnych dzieł, co stanowiłoby istotne przesunięcie w tradycyjnym rozumieniu twórczości i autorstwa.

Jednakże, mimo że niektórzy prawnicy rozważają taką możliwość, nie oznacza to automatycznie, że AI może posiadać pełne prawa i obowiązki, które są typowe dla podmiotów prawa. Obecnie, przeważający pogląd w doktrynie i praktyce prawnej jest taki, że AI nie posiada zdolności prawnej i nie może być uznana za twórcę w sensie prawnym. To stanowisko wynika z braku podmiotowości prawnej AI, która jest zarezerwowana dla istot ludzkich i w niektórych przypadkach dla osób prawnych, ale nie dla maszyn.

Te alternatywne spojrzenia w doktrynie są istotne, ponieważ ukazują rozwijającą się debatę na temat przyszłości prawa autorskiego w kontekście dynamicznego rozwoju technologii AI. Chociaż obecne przepisy nie pozwalają na uznanie AI za autora, przyszłe zmiany prawne mogą rozważyć modyfikację tego podejścia w odpowiedzi na rosnące znaczenie AI w procesie twórczym.

Akt w sprawie sztucznej inteligencji

Akt w sprawie sztucznej inteligencji, przyjęty w 2024 roku przez Unię Europejską, jest pierwszym na świecie aktem prawnym, który kompleksowo reguluje tworzenie i wykorzystywanie systemów AI. Jest to rozporządzenie, które ustanawia jednolite przepisy dotyczące obrotu i stosowania systemów AI w Unii Europejskiej, a także kategoryzuje te systemy na podstawie poziomu ryzyka, jakie mogą stwarzać dla zdrowia, życia, bezpieczeństwa człowieka oraz jego praw podstawowych.

W Akcie przewidziano kilka kluczowych zakazów dotyczących stosowania AI. Zakazane jest m.in. stosowanie systemów AI, które wykorzystują techniki podprogowe, manipulacyjne lub wprowadzające w błąd, gdy te działania mogą istotnie zniekształcać zachowanie osób i prowadzić do poważnych szkód. Ponadto, zakazane jest wykorzystywanie AI do tworzenia profilów obywateli na podstawie ich zachowań, co mogłoby prowadzić do dyskryminacji lub niesprawiedliwego traktowania.

Akt w sprawie sztucznej inteligencji wszedł w życie 1 sierpnia 2024 roku, jednak pełne stosowanie jego przepisów przewidziano od 2 sierpnia 2026 roku. Pewne zakazy, takie jak te dotyczące praktyk zakazanych w zakresie AI, będą obowiązywać wcześniej, od 2 lutego 2025 roku, choć sankcje za ich naruszenie zaczną obowiązywać od sierpnia tego samego roku.

Prawo międzynarodowe

Również z perspektywy prawa międzynarodowego twórcą może być tylko człowiek, co wyklucza możliwość nadania praw autorskich wytworom AI. Jednak istnieją pewne wyjątki, zwłaszcza w systemie common law, gdzie utwory generowane komputerowo, za pośrednictwem sztucznej inteligencji, mogą być chronione prawami autorskimi. Brytyjska ustawa z 15 listopada 1988 roku, znana jako Copyright, Designs and Patents Act (CDPA), przewiduje, że w przypadku utworów generowanych komputerowo, w sytuacji, gdy nie ma ludzkiego autora, autorem dzieła jest osoba, która „podjęła niezbędne działania, aby dzieło mogło powstać”.

Wskazać także należy, że zbieżne regulacje dotyczące obowiązują także w innych krajach systemu common law, takich jak Nowa Zelandia, Południowa Afryka, Hongkong, Indie czy Irlandia. Przepisy te przyznają prawa autorskie osobie, która wniosła istotny wkład w proces tworzenia, co może obejmować zarówno programistów, jak i użytkowników końcowych.

Przepisy Konwencji Ramowej w sprawie Sztucznej Inteligencji

W styczniu 2023 roku, Komisja ds. Sztucznej Inteligencji opracowała zerowy projekt Konwencji Ramowej w sprawie Sztucznej Inteligencji, Praw Człowieka, Demokracji i Praworządności. Konwencja definiuje systemy AI jako algorytmiczne systemy, które wykorzystują metody obliczeniowe wywodzące się ze statystyki lub innych technik matematycznych do realizacji funkcji tradycyjnie kojarzonych z ludzką inteligencją.

Podsumowanie

Prawa autorskie do treści generowanych przez sztuczną inteligencję stanowią jedno z najważniejszych wyzwań współczesnego prawa własności intelektualnej. Obecne przepisy są niewystarczające aby odpowiednio chronić takie dzieła, co wymaga podjęcia działań zarówno na poziomie krajowym, jak i międzynarodowym. Przyszłość regulacji w tej dziedzinie będzie kluczowa dla rozwoju kreatywności i innowacyjności w erze cyfrowej.