Skala podatkowa – uniwersalna, lecz wymagająca forma opodatkowania dochodów

Skala podatkowa, znana również jako opodatkowanie na zasadach ogólnych, stanowi jeden z najczęściej wybieranych sposobów rozliczania dochodów przez osoby fizyczne prowadzące działalność gospodarczą w Polsce. Ta forma opodatkowania oferuje dwie stawki podatkowe: 12% i 32%, które są stosowane progresywnie w zależności od wysokości dochodów. Przyjrzyjmy się, jak dokładnie działa skala podatkowa, kto może z niej skorzystać oraz jakie są jej zalety i wady.

Stawki podatkowe w skali podatkowej

Podstawą opodatkowania w skali podatkowej jest dochód, czyli przychód pomniejszony o koszty jego uzyskania. Dochód ten jest opodatkowany według dwóch stawek:

12% – stawka ta obowiązuje dla dochodów do 120 000 zł rocznie. To oznacza, że pierwsze 120 000 zł zarobione przez podatnika jest opodatkowane właśnie według tej niższej stawki.
32% – wyższa stawka dotyczy nadwyżki dochodów powyżej 120 000 zł rocznie. Oznacza to, że jeśli roczny dochód podatnika przekroczy tę kwotę, to od każdej złotówki powyżej tego progu zapłaci 32% podatku.

Kto może skorzystać ze skali podatkowej?

Skala podatkowa jest dostępna dla wszystkich osób fizycznych prowadzących działalność gospodarczą. Co więcej, jest to domyślna forma opodatkowania dla tych, którzy dopiero rozpoczynają swoją działalność, o ile nie wybiorą oni innej formy, takiej jak podatek liniowy czy ryczałt od przychodów ewidencjonowanych. Skala podatkowa ma także zastosowanie do innych źródeł dochodu, takich jak:

umowy o pracę,
umowy zlecenia,
umowy o dzieło,
działalność wykonywana osobiście (np. na podstawie umowy o dzieło).

Koszty uzyskania przychodu – jak obniżyć podstawę opodatkowania?

Jednym z kluczowych elementów skali podatkowej jest możliwość odliczania od przychodu kosztów jego uzyskania, co zmniejsza podstawę opodatkowania. Koszty te mogą obejmować m.in.:

zakup materiałów,
wynagrodzenia pracowników,
czynsz za biuro,
amortyzację środków trwałych.

To oznacza, że im więcej kosztów można wykazać, tym niższy będzie dochód podlegający opodatkowaniu.

Kwota wolna od podatku – jak działa?

W skali podatkowej funkcjonuje również kwota wolna od podatku, która jest uzależniona od wysokości dochodów. Dla dochodów do 30 000 zł kwota wolna wynosi 30 000 zł, co oznacza, że podatek od tej części dochodu wynosi 0 zł. Dla dochodów powyżej 30 000 zł kwota wolna stopniowo maleje, aż do jej całkowitego wyczerpania przy dochodach przekraczających 120 000 zł.

Ulgi i odliczenia – klucz do obniżenia podatku

Podatnicy rozliczający się według skali podatkowej mają dostęp do szerokiego wachlarza ulg i odliczeń, które mogą znacząco obniżyć należny podatek. Należą do nich m.in.:

Ulga na dzieci – przysługuje rodzicom lub opiekunom prawnym wychowującym dzieci.
Ulga na Internet – pozwala odliczyć wydatki poniesione na korzystanie z Internetu.
Ulga rehabilitacyjna – dla osób z orzeczeniem o niepełnosprawności, obejmująca koszty leczenia czy zakupu sprzętu rehabilitacyjnego.
Odliczenia darowizn na cele pożytku publicznego – np. darowizny na cele charytatywne.
Ulgi związane z oszczędzaniem na emeryturę – np. wpłaty na Indywidualne Konto Zabezpieczenia Emerytalnego (IKZE).

Możliwość skorzystania z tych ulg i odliczeń czyni skalę podatkową atrakcyjną opcją, zwłaszcza dla osób, które mogą w pełni wykorzystać te preferencje podatkowe. Więcej o ulgach podatkowych opowiemy w oddzielnym cyklu artykułów.

Zaliczki na podatek dochodowy i roczne rozliczenie

Przedsiębiorcy rozliczający się na zasadach ogólnych są zobowiązani do opłacania miesięcznych lub kwartalnych zaliczek na podatek dochodowy, które oblicza się na podstawie przewidywanego dochodu. Po zakończeniu roku podatkowego przedsiębiorca musi złożyć roczne zeznanie podatkowe (PIT-36), uwzględniając wszystkie przychody, koszty, ulgi i odliczenia.

Składki społeczne i zdrowotne

Podatnicy mają kilka opcji dotyczących składek ZUS:

Ulga na start – przez pierwsze 6 miesięcy prowadzenia działalności można nie opłacać składek społecznych.
Mały ZUS – przez kolejne 24 miesiące przedsiębiorcy mogą opłacać składki liczone od 30% minimalnej pensji (od lipca 2024 roku jest to 1 290 zł), co przekłada się na składki w wysokości około 377,59 zł miesięcznie (ze składką chorobową).
Mały ZUS Plus – przez 36 miesięcy przedsiębiorcy mogą korzystać z jeszcze niższych składek, które są zależne od osiąganych przychodów i dochodów, co daje większą elastyczność w zarządzaniu kosztami.
Pełny ZUS – dla przedsiębiorców, którzy nie spełniają kryteriów powyższych ulg, pełna składka ZUS wynosi 1600,32 zł miesięcznie (ze składką chorobową).

Składki na ubezpieczenia społeczne można uwzględnić w rozliczeniu podatkowym na dwa sposoby:

odliczając od dochodu uzyskanego w danym roku albo
zaliczając zapłacone składki w koszty uzyskania przychodów.

Składki na ubezpieczenia społeczne można odliczyć od dochodu tylko wtedy, gdy nie zostały zaliczone do kosztów uzyskania przychodów albo nie zostały zwrócone w jakiejkolwiek formie. Można je odliczyć od dochodu albo zaliczyć w koszty w miesiącu, w którym zostały zapłacone.

Składki na Fundusz Pracy oraz składki na Fundusz Solidarnościowy w rozliczeniu podatkowym zalicza się do kosztów uzyskania przychodów.

Składka zdrowotna

W 2024 roku składka zdrowotna wynosi 9% dochodu. Jest ona płatna razem ze składkami społecznymi i wymaga comiesięcznego dokumentowania w deklaracji ZUS DRA. Przedsiębiorcy, którzy zatrudniają pracowników, muszą dodatkowo składać odpowiednie raporty.

Od 2022 roku w przypadku opodatkowania według skali podatkowej (na zasadach ogólnych) składki na ubezpieczenie zdrowotne nie podlegają odliczeniu od podatku. Nie podlegają także zaliczeniu do kosztów uzyskania przychodów.

Strata podatkowa

Na zasadach ogólnych można rozliczać stratę podatkową. Oznacza to, że jeśli przedsiębiorca poniósł stratę w danym roku podatkowym, może odliczyć tę stratę od dochodu w kolejnych latach.

Stratę można rozliczać przez pięć kolejnych lat podatkowych, ale w jednym roku można odliczyć maksymalnie 50% straty z danego roku. Na przykład, jeśli przedsiębiorca poniósł stratę w wysokości 100 000 zł, może odliczyć od dochodu w kolejnym roku maksymalnie 50 000 zł, a pozostałe 50 000 zł w jednym z kolejnych czterech lat.

Jest to korzystne dla przedsiębiorców, ponieważ pozwala na obniżenie podstawy opodatkowania w latach, w których firma osiąga zyski, co skutkuje niższym podatkiem do zapłacenia.

Dla kogo skala podatkowa jest korzystna?

Skala podatkowa jest szczególnie korzystna dla osób, które nie osiągają bardzo wysokich dochodów (poniżej 120 000 zł rocznie), gdyż pozwala na zastosowanie niższej stawki 12%. Jest również atrakcyjna dla tych, którzy mogą skorzystać z ulg podatkowych i odliczeń, co pozwala na znaczące obniżenie podstawy opodatkowania.

Wady skali podatkowej

Mimo wielu zalet, skala podatkowa ma też swoje wady. Dla osób osiągających wysokie dochody (powyżej 120 000 zł rocznie), staje się ona mniej korzystna ze względu na wyższą stawkę 32%. Ponadto, skala podatkowa wymaga dokładnego prowadzenia ewidencji księgowej, ponieważ konieczne jest dokumentowanie wszystkich kosztów uzyskania przychodu.

Podsumowanie

Skala podatkowa to elastyczna i uniwersalna forma opodatkowania, odpowiednia dla szerokiego grona przedsiębiorców. Jej rzeczywista opłacalność zależy jednak od indywidualnej sytuacji finansowej podatnika. Przed podjęciem decyzji o wyborze tej formy opodatkowania, warto dokładnie przeanalizować swoje dochody, koszty oraz możliwości skorzystania z ulg, aby maksymalnie wykorzystać dostępne preferencje podatkowe.